Hilarisch en beangstigend

Van de Canadese fotokunstenaar Lynne Cohen verscheen bij uitgeverij Thames & Hudson een uitgebreide monografie. Cohen fotografeert al meer dan dertig jaar interieurs. Haar stijl is onder te brengen in de hedendaagse fotografie zoals die van Thomas Struth, Andreas Gursky of Jeff Wall. Met een grote camera, die uiterst scherpe beelden oplevert, gaat ze op zoek naar bizarre, soms beangstigende plekken. De meeste van haar foto‘s maakt Cohen in kuuroorden, klaslokalen of laboratoria waar de vreemdste artefacten het decor worden van surreële menselijke activiteit. Het nieuwe boek, ‘No Man‘s Land’, brengt voor het eerst meer dan 100 foto‘s samen uit de rijke carrière van deze bijzondere kunstenaar.

Cohen begon begin jaren ‘70 onder invloed van de popart en de minimal art te fotograferen. Van opleiding was ze oorspronkelijk beeldhouwer maar al snel koos ze voor de fotografie omdat dat haar in staat stelde ín en mét de echte wereld te werken. Het sculptuur-gehalte is evenwel nooit ver weg in haar beelden: de verlaten plaatsen die ze fotografeert lijken geconstrueerde installaties. Toch zijn de interieurs allemaal echt. De zorgvuldige keuze van haar locaties en het strakke kader dat Cohen hanteert, bepaalt het onwerkelijke van deze foto‘s. Meestal gaat het om niet-publieke ruimtes die ze na lange onderhandelingen en briefschrijverij mag betreden. Zo staan er heel wat laboratoria in het boek die droogweg de titel ‘Laboratory’ dragen. Verder moet onze fantasie maar invullen wat voor absurde activiteit er in deze ruimtes kan plaatsvinden: wat doet een halve auto zonder wielen in een kantoor? Waarom staat er een bureaustoel in een metalen kamer? Kunnen etalagepoppen zingen? Omdat er geen mens op de foto‘s te bespeuren is en de constructies zo waanzinnig zijn, wordt het kijken naar deze foto‘s - zeker in dit boek waar er zo veel bij elkaar staan - een hilarische, zelfs grappige bezigheid. Toch blijft er steeds een wrang gevoel omdat we getuige zijn van een op hol geslagen soort die - zo lijkt het - dwangmatig door blijft vorsen en bouwen. Het lijkt alsof de mensen die deze plekken achterlieten, zelf niet meer weten waar zij mee bezig zijn. Zo ontstaat het ‘No Man‘s Land’ van Lynne Cohen: een vacuüm waar niemand wil wonen. In verband met de absurde humor in haar fotografie zegt Lynne Cohen in een interview dat in het boek werd opgenomen: “Mijn werk ontstaat vanuit sociale en politieke beweegredenen maar er is geen concrete boodschap. Misschien voel ik me dichter bij de geest van Jacques Tati staan dan bij die van Michel Foucault”.

‘No Man‘s Land’ is niet chronologisch opgebouwd maar opgedeeld in vijf hoofdstukken die de beelden min of meer thematisch indelen. Sinds een paar jaar werkt Cohen ook in kleur. Dat kleurenwerk werd onopvallend geïntegreerd naast de zwartwitfoto‘s waardoor het onderscheid tussen beiden wegvalt. Het boek is logisch en klassiek opgebouwd. ‘No Man‘s Land’ geeft een perfect beeld van de consequentie waarmee Cohen haar oeuvre de laatste dertig jaar gestalte heeft gegeven.

Net zoals in een vorig boek, ‘Occupied Territory’ (Aperture, 1989) heeft de titel militaire connotaties. Veel van de foto‘s werden ook gemaakt in militaire scholen en trainingsinstituten. Steeds meer legt Lynne Cohen de klemtoon op begrippen als controle, manipulatie en claustrofobie, waar in het vroege werk uit de jaren zeventig hier en daar nog wel eens een ‘gewone’ huiskamer of een meer sociale ruimte zoals een fitness opdook. Cohen puurt haar beelden steeds verder uit en het lijkt vaak alsof de kamers eindigen aan de rand van de foto en het tafereel volledig besloten in zichzelf gevangen zit. Zo worden de foto‘s enerzijds nieuwe creaties (door het installatiegehalte van de geïsoleerde artefacten) en anderzijds toch weer fragmenten uit de echte wereld die er steeds beklemmender uit begint te zien: kuuroorden lijken op executiekamers, klaslokalen maken deel uit van een waanzinnig complot.
Het formaat van de foto‘s in het boek geeft een heel andere ervaring dan de grote, in formica-marmeren ingelijste tentoonstellingsexemplaren. In het boek komt het documentaire gehalte - voor zover aanwezig - meer naar de oppervlakte tegenover de sculptuurwaarde van de ingelijste foto‘s. Ook de kwantiteit van de beelden in het boek beklemtonen de obsessie van Cohens blik meer dan in een galeriepresentatie van pakweg 8 foto‘s.

Foto‘s zijn van nature verwant met de verplaatsingsgedachte van Marcel Duchamp; net zoals het urinoir uit zijn (banale) context werd gerukt en in een museum werd geplaatst, smokkelt de fotografie een stukje realiteit naar een andere plek, netjes geïsoleerd in de rechthoek van het kader. Bij Lynne Cohen krijgt die Duchamp-verwijzing een extra dimensie omdat die én in de fotografie zelf zit, én in de manier waarop zij de objecten in haar beelden omvormt tot sculpturen.

De foto‘s in ‘No Man‘s Land’ hebben min of meer dezelfde werking als de recente beelden van de aanslagen op het World Trade Center: met verbijstering kijk je naar de realiteit die er waanzinniger uitziet dan gelijk welke fantasie. Zo wordt het nog maar eens bewezen: niets overtreft de werkelijkheid.

Bert Danckaert

‘No Man‘s Land, the photography of Lynne Cohen’ werd uitgegeven bij ‘Thames & Hudson’ en bevat meer dan 120 illustraties in duotone en kleur. ISBN: 0-500-54240-6. Het boek kost € 60,80.